مواکب الإسلامیة فی الممالک الشامیة (کتاب)«المواکب الاسلامیة فی الممالک الشامیة»، تالیف محمد بن عیسی بن کنان صالحی دمشقی حنبلی، معروف به زین الدین بن زین التقاة (۱۰۷۴- ۱۱۵۳ ق)، به زبان عربی و در معرفی ممالک شام قدیم می‌باشد. ۱ - ساختار کتابکتاب، شامل دو مقدمه از محقق و مؤلف، متن کتاب و ملحقات است. متن کتاب، مشتمل بر پنج عنوان «المملکة...» (پیرامون پنج شهر و منطقه مهم سرزمین شام) و شش فصل است. ۲ - گزارش محتوامتن کتاب، شامل شرح و توضیح در باره پنج مملکت و شهر از منطقه شام است؛ ممالکی از قبیل دمشق ، حلب ، حماة ، طرابلس و صفد .هر کدام از ممالک اول (دمشق) و پنجم (صفد) در سه فصل بیان شده است. بیشترین حجم کتاب مربوط به دمشق می‌باشد که مؤلف آن را مهم‌ترین شهر از سرزمین شام می‌داند. [۱]
مواكب الإسلامية في الممالك الشامية، زین الدین بن زین التقاة، ص۲۱.
مؤلف، اقوال مختلف را پیرامون وضعیت، تاریخ ، نام، اهمیت و... پاره‌ای از این مناطق پنج گانه بیان کرده و به ذکر ابواب، مدارس و دانشگاه‌های موجود در برخی از آنها پرداخته است.وی، در یکی از فصول کتاب، از ویژگی‌ها و خواص و انواع گیاهان و مزروعات دمشق سخن گفته است؛ گیاهانی همچون گل ، بنفشه ، گل گاوزبان ، نرگس ، قرنفل ، هندباء و...در فصلی دیگر، احادیث و روایاتی را در مورد فضیلت شام نقل کرده است؛ مثلا از زبان حضرت علی علیه‌السّلام نقل کرده است که آن حضرت فرمودند: «ابدال، در میان مردم شامند و تنها به واسطه آنهاست که یاری می‌گردید و فقط به سبب آنان است که روزی داده می‌شوید». محقق کتاب، ایمن عبد الجابر بحیری، در مقدمه خویش، به مسائل گوناگونی همچون اهمیت و ارزش علم تاریخ در اسلام می‌پردازد و بیان می‌نماید که آنچه از قرآن ، اخبار و روایات ، غزوات رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، قصص انبیاء ، قصص امت‌های قبل، سیره پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه معصومین ، به دست ما رسیده است، به برکت تاریخ است.محقق، اسامی تعدادی از کتب تاریخی، مانند تاریخ کبیر طبری ، تاریخ بغداد ، سیره ابن هشام ، معجم البلدان و... را ذکر می‌نماید و در مورد اهمیت و ارزش آنها مطالبی را بیان می‌کند. هم چنین در مورد کتاب، نسخه‌های خطی کتاب و مؤلف آن شرح می‌دهد و مختصری از زندگی مؤلف را که شامل اسم مؤلف، ولادت ، تالیفات و وفات وی می‌باشد، بیان می‌نماید. ۳ - وضعیت کتابفهرست موضوعات و مطالب، فهرست آیات قرآن ، فهرست اعلام ، فهرست امم و قبایل ، فهرست کتب، فهرست جوامع، فهرست مدارس، فهرست اماکن و فهرست نباتات در آخر کتاب بیان شده است. توضیحات لازم با ذکر شماره در پاورقی کتاب بیان شده است. هم چنین در پایان کتاب، پیش از فهرست‌ها، نقشه‌های مختلفی را از شام قبل از میلاد و اطراف آن و راه‌های تجاری در جهان اسلام و... تحت عنوان «الملاحق» درج نموده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |